Ён адказвае на пытаньне, за што яго ў свой час выгналі з Расейскага інстытуту стратэгічных дасьледаваньняў, які стаў скандальна вядомым дзякуючы антыбеларускім заявам ягонага дырэктара Рашэтнікава, тлумачыць, чаго Расея ніколі не даруе афіцыйнаму Менску, і прагназуе, якая параза чакае Расею — лякальная альбо глябальная. Зь ім гутарыў Віталь Цыганкоў.
— Апошнім часам адбываецца цэлы шэраг падзеяў, якія зьліваюцца ў адну тэндэнцыю. Публікацыі на «Рэгнуме», ток-шоў вакол беларускага пытаньня на ОРТ, цяпер вось выказваньні Рашэтнікава. Ці схільныя вы лічыць гэта асобнымі і не зьвязанымі паміж сабой падзеямі, ці тут ёсьць пэўная тэндэнцыя, якую варта прасачыць і прааналізаваць?
— Я хачу адзначыць, што Рашэтнікаў працуе апошні тыдзень. Бо яшчэ ў лістападзе быў падпісаны ўказ аб ягоным звальненьні з пасады дырэктара РИСИ (Расейскага інстытуту стратэгічных дасьледаваньняў). На ягонае месца прызначаны Міхаіл Фрадкоў (былы прэм’ер-міністар Расеі). Таму на сёньняшні дзень ступень агульнадзяржаўнай адказнасьці Рашэтнікава вельмі невялікая.
Але рэч у тым, што з 2009 году, калі Рашэтнікаў узначаліў Інстытут, такая лінія праводзілася цалкам акрэсьлена — лінія на адзінства расейскага, беларускага і маларасійскага (як прынята гаварыць у НІСІ) народу. І, паводле Рашэтнікава, гэта цалкам адпавядала ўяўленьням прэзыдэнта Расеі аб гэтай праблеме.
— Такія выказваньні на сайтах, дзе пішуць «фрыкі-публіцысты», часта ацэньваюць як маргінальныя. Але тут мы маем справу з афіцыйнай установай, якая, як пазначана на сайце НІСІ, «заснаваная прэзыдэнтам Расеі». Што ж азначаюць выказваньні прадстаўнікоў гэтай афіцыйнай установы?
— Гэта канстатацыя агульнага трэнду расейскай палітыкі ў дачыненьні да Беларусі і ўсёй постсавецкай прасторы. Можа быць, Рашэтнікаў прадстаўляе крайні пункт гледжаньня ў рамках гэтага трэнду. У свой час я прагуляў спрэчку беларускім экспэртам, калі мы прагназавалі, што будзе пасьля ўкраінскіх падзеяў. Я казаў, што наступнай на чарзе можа аказацца Беларусь. Але мае беларускія калегі цалкам геніяльна заявілі, што гэта будзе не Беларусь, а Блізкі Ўсход. Яны мелі рацыю, я ня меў.
Тым ня менш я глыбока перакананы, што агульная тэндэнцыя расейскай палітыкі на пранікненьне і ўзмацненьне свайго ўплыву на постсавецкай прасторы, усталяваньне такога рэжыму, калі гэтая прастора будзе інтэграваная ў нешта адзінае і цэлае, — гэта лінія нікуды не падзелася. Яна заўсёды была ўласьцівая Расеі, і яна ў кожным разе, нават зь нейкімі перапынкамі, будзе Расеяй рэалізоўвацца.
— Які ўплыў мае РІСІ на Крэмль і Ўладзіміра Пуціна?
— Інстытут піша ў сталым рэжыме запіскі ў адпаведныя ўпраўленьні замежнай палітыкі Адміністрацыі прэзыдэнта. Там гэтыя запіскі інтэгруюцца і ўжо ад імя Адміністрацыі прэзыдэнта кладуцца на стол Рады бясьпекі і, магчыма, на стол Пуціна. Напрасткі на імя прэзыдэнта Інстытут запісак ня піша.
Вы ж цудоўна ўсьведамляеце, што чалавек з пэўнай пасадай выдатна разумее, што ад яго хочуць пачуць. І выказвае ня тое меркаваньне, якое мае папраўдзе, а тое, што хочуць пачуць. Я думаю, найбольш адыёзныя выказваньні Рашэтнікава неяк фільтруюцца, але агульны трэнд кладзецца ў аснову палітыкі. Супрацоўнікі Інстытуту неаднаразова выступалі ў Фэдэральным сходзе, Радзе бясьпекі, Генэральным штабе. Ні для каго не сакрэт, што Інстытут піша запіскі і на адрасы спэцслужбаў.
— Вы ў свой час працавалі ў НІСІ. Ці вы ў пэўны момант памянялі свае погляды, ці заўсёды мелі такія, як цяпер? Чым было выклікана вашае звальненьне зь НІСІ?
— Погляды я заўсёды меў прыкладна такія. Але, працуючы ў НІСІ, натуральна, я іх не выказваў. Уласна кажучы, мне не было ў гэтым неабходнасьці да тае пары, пакуль не адбыліся ўкраінскія падзеі. Датуль усё ішло спакойна. Я пісаў запіскі аб стане расейцаў у Прыбалтыцы, спрабаваў данесьці думку, што ня трэба ў гэты працэс умешвацца. У Інстытуце існаваў даволі жорсткі падзел паводле рэгіянальнага прынцыпу, і майго меркаваньня на іншыя тэмы асабліва не пыталіся.
Пачалося ўсё тады, калі Тамара Гузянкова, якая ўзначальвала Цэнтар дасьледаваньняў краінаў блізкага замежжа, пачала вельмі актыўную дзейнасьць з нагоды Ўкраіны. Было заяўлена, што неабходна разгортваць дывэрсійную вайну, усяляк укараняць ідэалягічную агентуру і гэтак далей. Вось тады яна заявіла, што мая пазыцыя ня можа быць цярпімай. На той момант мая пазыцыя ацэньвалася кіраўніцтвам Інстытуту як «адстароненая» — не варожая, але абыякавая. Але, паводле Гузянковай, «ва ўмовах вайны» такая пазыцыя ня можа быць цярпімай.
Потым у нас адбылася размова пры сьведках, і яна ў мяне проста спытала, што б я рабіў, калі б выказваў рэкамэндацыі. Тады я сказаў ёй, што далучэньне Крыму было калясальнай памылкай, якая пацягне за сабой крызіс. Сказаў, што калі Расея хоча захаваць нармальныя дачыненьні з усім сьветам, трэба неадкладна спыніць падтрымліваць ідэю «рускага міру» і падтрымку Данецкай і Луганскай «рэспублік». Пасьля гэтага я хутка быў звольнены.
Дарэчы, яшчэ адна запіска, якая мне была пастаўленая ў віну — калі я напісаў аб неабходнасьці перагляду расейска-беларускіх дачыненьняў. Пасьля яе мяне выклікаў Рашэтнікаў, сказаў, што як аналітык я знаходжуся на ўзроўні студэнта трэцяга курсу. Далей была справа тэхнікі.
— Узгадваючы вашу спрэчку зь беларускімі экспэртамі, якую вы прагулялі, — то сапраўды часам гучаць довады, што вось Расеі зараз не да Беларусі. Была Ўкраіна галоўнай, цяпер — Блізкі Ўсход. Можа, да Беларусі рукі і ня дойдуць?
— Можна памыляцца ў тэрмінах, але нельга адмаўляць агульную тэндэнцыю, пра якую я казаў. Расея, безумоўна, завязла ў Сырыі, Расея разьлічвае на зьмены ў эўрапейскай і амэрыканскай палітыцы ў сувязі з Трампам і «электаральнай вясной» у краінах Эўропы. Я якраз перакананы, што ніякіх прынцыповых зьменаў у дачыненьнях Расеі і Захаду ня будзе. Адпаведна, сырыйская ваенная авантура на нейкі час будзе паглынаць сілы Расеі і прыцягваць яе ўвагу. У гэтым аспэкце я ўжо казаў, што Ўкраіна займела нейкі шанец на пэўны спакой.
Тое самае можна сказаць у дачыненьні да Беларусі. Я думаю, што найбольш рацыянальным выкарыстаньнем гэтай сытуацыі для Беларусі было б умацаваньне ўласнага сувэрэнітэту і працяг той шматвэктарнай палітыкі, якую Беларусь імкнецца праводзіць, наколькі я разумею, апошнія гады.
— А чаму ня можа працягвацца так, як і было раней, — «пацалункі ў абмен на нафту»? Чаму Расея цяпер хоча будаваць дачыненьні па-іншаму?
— Я таксама думаю, што гэтая эпоха закончылася. Ведаючы асноўныя псыхалягічныя, палітычныя вытокі расейскага міжнароднага курсу, я перакананы, што Расея ніколі не даруе Беларусі неадназначнай пазыцыі што да ўкраінскага канфлікту. Па-другое, у Расеі безупынна мусуецца тэма, што Беларусь парушае рэжым антысанкцыяў і што эўрапейскія тавары трапляюць на расейскі рынак празь Беларусь.
Але галоўнае ня гэта. Галоўнае, што Расея ніколі за сваю гісторыю не здымала з парадку дня пэўнай агрэсіўнасьці. Расея ня можа прымірыцца з тым, што яна пацярпела паразу ў халоднай вайне. Калі ў 90-я Расея неяк з гэтым прымірылася, як тут прынята казаць, «стаяла на каленях» — то цяпер мы маем справу з рэваншам. І самае галоўнае, што я спрабую давесьці да сьвядомасьці заходніх слухачоў, — гэты агрэсіўны вэктар невынішчальны.
Пакуль Расея існуе ў тым выглядзе, як яна існуе, — яна будзе ўяўляць для Захаду небясьпеку. Яна будзе імкнуцца тымі ці іншымі сродкамі (ядзерным шантажом, энэргетычным шантажом) умацоўваць свой уплыў на ўсёй постсавецкай прасторы і прасторы Ўсходняй Эўропы, якая некалі ўваходзіла ў сацыялістычны блёк.
— Але тут нейкая адваротная прапорцыя паміж палітыкай і эканомікай. У Расеі эканамічны крызіс, дабрабыт людзей пагаршаецца. А замежнапалітычныя апэтыты растуць. Чым гэтая дыспрапорцыя можа скончыцца, да чаго прывесьці?
— Гэтая дыспрапорцыя непазьбежна скончыцца паразай Расеі. Пытаньне ў тым, ці будзе гэтая параза Расеі лякальнай альбо глябальнай. Ці будзе гэтая параза падобная на паразу ў халоднай вайне, альбо гэта будзе сэрыя рэгіянальных паразаў.
Напрыклад, украінскі кірунак, нягледзячы на ўсе цяжкасьці, якія перажывае Ўкраіна, — я лічу паразай Расеі. Бо ідэя «рускага міру» пацярпела крах, Украіна адстаяла сваю незалежнасьць, склалася як дастаткова адзіная нацыя.
Што да ўнутранай сытуацыі. Шырока вядомая думка экспэртаў, што такой замежнай актыўнасьцю адцягваецца ўвага масаў ад эканамічных цяжкасьцяў. Гэта слушна, але толькі часткова. Бо папраўдзе існуе вялікі разрыў, як палітычны, гэтак і эканамічны — паміж кіроўнай клясай і народам. Уласна кажучы, узровень жыцьця народу гэтую клясу ніяк не хвалюе. Яны бачаць краіну як сваю ўласнасьць і кіруюць ёй як карпарацыяй. На сёньня іхных даходаў, магчымасьцяў пераразьмяркоўваць бюджэт яшчэ дастаткова для таго, каб ажыцьцяўляць тую агрэсіўную палітыку, пра якую мы казалі.