Чэскія дакумэнталісты арганізавалі «паказ салідарнасьці» фільму беларускага рэжысэра Аляксандра Міхалковіча, які забаранілі ў Менску. Журналістка ўкраінскай Свабоды Марыя Шчур наведала паказ і пагутарыла зь яго арганізатарамі.
Дакумэнтальны фільм «Мая бабуля з Марсу», паказалі 3 сьнежня ў праскім кінатэатры Světozor. Ён расказвае сямейную гісторыю пра тое, як праз акупацыю Крыму жанчына сталага ўзросту адрэзаная ад сваёй сям’і, раскіданай па ўсім сьвеце.
Улетку гэты фільм меў сусьветную прэм’еру ў Чэхіі на Іглаўскім фэстывалі дакумэнтальных фільмаў і атрымаў добрыя водгукі. А ў кастрычніку фільм, ужо адабраны конкурснай камісіяй на міжнародны фэстываль «Лістапад» у Менску, быў зьняты з праграмы Міністэрствам культуры Беларусі.
Бабулі Зіне — 80 гадоў. На свой юбілей яна хоча сабраць сваю сям’ю — дачку з унукам зь Менску, сына з Ізраілю, унучак з Брытаніі і Індыі. Толькі дабрацца да бабулі амаль гэтак жа цяжка, як зьлётаць на Марс, бо жыве бабуля ў акупаваным Расеяй Крыме.
Гераіня фільма, родная бабуля рэжысэра Аляксандра Міхалковіча, нічым не адрозьніваецца ад іншых бабуль, якіх глядач прывык бачыць у Крыме — жыве ў непрыкметным доміку ў Еўпаторыі, вырошчвае вінаград, вучыць 30-гадовага ўнука, як жыць і якую жанчыну трэба выбіраць.
Але яна мае адну рысу, якая моцна адрозьнівае яе ад людзей навокал — бабуля Зіна не жадае заплюшчваць вочы на тое, што адбываецца побач, і называе рэчы сваімі імёнамі. Вайну паміж Расеяй і Ўкраінай яна называе вайной, уцёкі сваёй сяброўкі з Данбасу ў Расею называе здрадай, акупацыю — акупацыяй. Таму бабуля Зіна мае праблемы з суседзямі, а яе ўнук — праблемы з фільмам.
Пасьля прагляду карціны, мы сустрэліся з арганізатарам акцыі Вальтэрам Надзем з чэскага Інстытуту дакумэнтальнага фільму. Ён кажа, што для чэскіх калег было балюча бачыць, як у Беларусі зьнішчаецца кар’ера маладога таленавітага дакумэнталіста.
«Вы самі цяпер бачылі, што нічога палітычнага ў гэтым фільме не было, але пракрамлёўскі рэжым у Беларусі рэагуе на яго так гістэрычна, таму што крымская тэма зноў стала гарачай праз падзеі апошніх тыдняў. Для нас было вельмі балюча бачыць, што ў Беларусі зьнішчаецца кар’ера маладога таленавітага дакумэнталіста Аляксандра Міхалковіча. Або ўсё гэта азначае забарону на прафэсію ў Беларусі? Яму больш не дазволяць здымаць там фільмы? Той вульгарны спосаб, якім яму забаранілі паказ фільму ў сябе дома, нас абурыў, нам гэта нагадала наш час "нармалізацыі" (рэпрэсіі пасьля здушэньня Праскай вясны 1968 году — РС)», — сказаў у інтэрвію Радыё Свабода арганізатар паказу Вальтэр Надзь з чэскага Інстытуту дакумэнтальнага фільма.
Сам рэжысэр Аляксандар Міхалковіч, які працаваў над фільмам на працягу пяці гадоў, называе забарону свайго фільма актам цэнзуры. У сваім звароце да сяброў і калегам, які ён апублікаваў на сваёй старонцы ў Facebook, ён адзначыў, што цэнзура тычылася ня толькі ягонага фільму, але і фільмаў калег, якія, з тых ці іншых прычын, не спадабаліся чыноўнікамі міністэрства.
«Сёлета, як высьветлілася, фінальнае рашэньне пра склад конкурснай праграмы прымае Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь. Разам з маім фільмам Мінкульт забаніў фільм Андрэя Куцілы "Стрыптыз і Вайна", новы фільм Андрэя Кудзіненкі і іншыя фільмы, адабраныя на фэстываль. Мы засмучаныя тым, што беларускія гледачы не змогуць паглядзець фільмы беларускіх рэжысэраў!» — напісаў Міхалковіч.
Пра Крым проста нельга згадваць
Прадусарка фільму Вольга Чайкоўская ў інтэрвію Радыё Свабода сказала, што беларуска-ўкраінская каманда, якая здымала фільм, прадчувала праблемы зь ім. Ужо і самі здымкі былі няпростымі, але таго, што пра Крыме нельга казаць нават у сямейным кантэксьце, не прадбачылі.
«Само слова "Крым", само слова "Данбас" выклікаюць бурную рэакцыю. Людзі баяцца саміх гэтых слоў. Нежаданьне гаварыць пра гэта ўзмацнілася за гэтыя пяць гадоў, пакуль мы здымалі фільм. Мы не здымалі палітычны фільм. Такім яго зрабілі акалічнасьці», — тлумачыць прадусарка.
Забарона толькі павялічыць колькасьць гледачоў, — Надзь
На фоне апошніх навін, якія паступаюць з Украіны пра захоп украінскіх караблёў у Чорным моры, і пра тое, што сын чэскага прэм’ера знаходзіўся ў акупаваным Крыме, гісторыя вакол паўвострава прыцягнула ўвагу чэскіх тэлежурналістаў. Сюжэт пра забарону фільма пра Крым паказвала Чэскае тэлебачаньне і ў культурных навінах і сярод галоўных палітычных падзей.
Парадаксальна, як кажа Вальтэр Надзь, фільм, які хацелі забараніць, цяпер ўбачаць значна больш гледачоў.
«Гэта сапраўды добры фільм і зрабіў яго таленавіты рэжысэр. Яшчэ перад прэм’ерай на фэстывалі ў Іглаве фільм прадставілі на фэстывалі ў Сараеве, дзе Аляксандр Міхалковіч атрымаў узнагароду Docutalent 2018. Таму мы б не хацелі, каб нейкая дзяржаўная цэнзура магла перашкаджаць пачатку гэтага дыялёгу маладога рэжысёра з эўрапейскай дакумэнтальнай творчасьцю. Наш Інстытут дакумэнтальнага фільму ўжо рэкамэндаваў гэты фільм нашым нямецкім калегам з фэстывалю Dokfest Munchen, які зьяўляецца адным з найбуйнейшых у Нямеччыне, і будзем рэкамэндаваць гэты фільм іншым фэстывалям. Вядома, мы будзем зьвяртаць іх увагу і на тое, што на радзіме рэжысэра, у Беларусі, гэты фільм быў забаронены, — адзначае Вальтэр Надзь.
Гледачы на фсэтывалі ў Іглаве ў чаканьні фільму «Мая бабуля з Марсу»:
